Robert Sanga

Robert Sanga

Tuesday, August 31, 2010

Kan ram rorel phalna

By Sui Than Sanga

Mihring dan diknate (human rights) zingah ngaih pawimawh ber ram rorel phalna (political rights) hi kan ram sipaitein nasa takin an bawhchhiat dan chungchang kimchang tarlang seng ni lo mahse a tlangpui thu chu tawi takin ka han tarlang ve a ni.

- Vote thlak phalna (Right to Vote)

Burma-mitein May, 1990 kumah inthlangpui zawh atang tunthleng vote thlak phalna (right to vote) hi an hmang thei lo a ni. Khan hun lai ah mipui thlangtling pawl hrang hrangte hnen ah sipaitein thuneihna an hlan duh loh vangin kan ramin tunthleng buaina kan tawng chho zel a ni.

Kan ram mipuitein kum 20 chhung meuh vote thlak phalna an neih tawh loh hnuah kumin November thla ah dan lo takin sipaitein inthlangna (selection) an buatsaih dawn a ni. Sipaitein kum tluangin rorelna an neih theihna tura ruahman a nih vangin mitam zawkin vote thlak an tum lo a ni. Vote thlak ngai lo mipui hnen atang vote leisak a nih chuan mipuite vote thlak phalna chu leibo sak a ni ang. Harsatna vangin mahni vote zuar duh tam tak an awm hi chu a pawi khawp mai.

- Inthlang phalna (Right to be elected)

Mipui rorelna (democratic) ram zawng zawngah ram hruai tute hi an ram-mitein inthlang phalna (right to be elected) dan hmangin an thlang tling te an ni. Mahse kan ramah chuan sipai rorel luihna vangin tiang dan kha kan neih lohna rei tawh hle a ni. Tunna ”Nargis Constitution” siam dan angin president ni tur chuan sipai tang hmasat phawt atul a ni.

Sakhuana leh hnam thliar hrangna vangin sipai tang theuh theuhva, Kawlte tih loh chuan thuneihna sang an chelh ve thei lo a ni. Hmeichhiatein an chelh theih loh turin thuneihna (officer) dinhmun tam tak thliar hrangsa a nih bawk vangin hmeichhia te tan chuan “right to be elected” tih hian awmzia a nei tam lem lo a ni.

- Pawl ding phalna (Right to form party)

Kan ram sipaitein Nobel Peace lawman dawngtu Pi Aung San Suu Kyi hruiana nenna din, National League for Democracy (NLD) pawl chu thiah nge nge turin dan khuahkhrih tak an siam a ni. Sipaitein May, 1990 kumah mipui thlangtling NLD pawl an thiah vangin pawl din phalna (right to form political party) dan hi an bawhchhia nasa hle a ni. Mipui thlangtling pawl leh pawl dingsa tam tak pawh sipaitein an thiahtir mai bakah pawl ding thar leh pawh awm mumal lo turin dan an siam hi a pawi hle a ni.

- Rorelna duhloh langtir phalna (Right to demonstration)

General sisual Ne Win-an Kyat 25, 35, 45, 75 leh 90 note pawl a tih thihtir bakah mipui te harsa takin awn turin rokhawlh tak tak a rel a ni. Chumi tuar lovin August/1988 khan kan ram pum huapin mipui maktaduaih telin kawng an zawh a ni. Ne Win rorelna duhlohna langtir tute chu kawngah ”8888” tia hriatni khan a sangtelin that an ni.

Tiang bawkin October-December, 1996 leh September, 2007 khan mipui chu sawi loh an Buddhist puithiam (monk) pawl pawh kawng ah that an tuar tawh bawk a ni. Chuvangin, mipui tualthatna hruaitu general Than Shwe leh a hruihruai sipai lubawk tete chu Buddhist puithiamtein an sakhuana atang an peihchhuak tawh a ni. Sipaitein kawng zawhtu mipui a sang telin tiangin rorum takin that an ching thin vangin kan ramah rorelna duhlohna langtir phalna (right to demonstration) dan hi a awm thei lo a ni.